Tại Việt Nam, thoái hóa cột sống thắt lưng là một vấn đề sức khỏe phổ biến, đặc biệt ở nhóm tuổi từ 60-69 với tỷ lệ mắc bệnh lên đến 89%. Đáng chú ý, khoảng 30% người trong độ tuổi 25-45 cũng bị ảnh hưởng, cho thấy xu hướng trẻ hóa của bệnh. Tuy nhiên, nhiều người bệnh thường chủ quan, bỏ qua các triệu chứng đau thắt lưng ban đầu, dẫn đến việc chẩn đoán và điều trị muộn, làm tăng nguy cơ gặp phải biến chứng nghiêm trọng.

THOÁI HÓA CỘT SỐNG THẮT LƯNG LÀ GÌ?

Thoái hóa cột sống thắt lưng là bệnh gì?

Thoái hóa cột sống thắt lưng (Spondylosis hoặc Osteoarthritis of lumbar spine) là một bệnh lý mạn tính, xảy ra khi các cấu trúc ở vùng thắt lưng, bao gồm sụn khớp, đĩa đệm, và các phần xương dưới sụn, dần bị tổn thương do lão hóa hoặc áp lực kéo dài. Đây là quá trình diễn ra từ từ, khiến cột sống mất dần sự linh hoạt, gây đau nhức kéo dài và hạn chế vận động, nhưng không có dấu hiệu viêm nhiễm như các bệnh khác.

Đối tượng nào dễ bị thoái hóa cột sống thắt lưng?

Bệnh thường gặp ở người cao tuổi, nhưng hiện nay, nhiều người trẻ cũng có nguy cơ mắc do các yếu tố như công việc ngồi lâu, mang vác nặng hoặc lối sống ít vận động. Thoái hóa cột sống thắt lưng không chỉ ảnh hưởng đến khả năng vận động mà còn gây ra nhiều bất tiện trong sinh hoạt hằng ngày nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Điều quan trọng là mọi người cần hiểu rõ rằng đây là một phần của quá trình lão hóa tự nhiên, nhưng với sự can thiệp phù hợp, có thể kiểm soát triệu chứng và duy trì chất lượng cuộc sống tốt hơn.

Đọc thêm: Chìa khóa giúp người Nhật có hệ xương khớp chắc khỏe, dẻo dai

NGUYÊN NHÂN GÂY BỆNH

Cột sống thắt lưng bị thoái hóa do chịu tác động đến từ nhiều yếu tố gây hại diễn ra trong một thời gian dài và không có sự điều chỉnh khắc phục.

3 nguyên nhân yếu tố phổ biến nhất bao gồm:

Nguyên nhân do yếu tố tự nhiên:

Tuổi tác: Càng lớn tuổi, khả năng tái tạo và phục hồi của sụn khớp và đĩa đệm giảm, dẫn đến thoái hóa tự nhiên.

Giới tính: Phụ nữ, đặc biệt sau thời kỳ mãn kinh, có nguy cơ thoái hóa cao hơn do thay đổi hormone.

Nguyên nhân do lối sống và hoạt động:

Lao động nặng: Thường xuyên mang vác đồ nặng hoặc hoạt động lặp đi lặp lại gây áp lực lớn lên cột sống.

Tư thế sai: Ngồi làm việc không đúng cách, cúi gập người thường xuyên hoặc đứng sai tư thế lâu ngày cũng gây tổn thương cột sống.

Ít vận động: Lối sống ít vận động làm suy yếu cơ bắp và giảm hỗ trợ cho cột sống.

Nguyên nhân do yếu tố bệnh lý và bất thường cơ thể:

Tiền sử chấn thương hoặc phẫu thuật cột sống: Các tổn thương trước đó dễ dẫn đến thoái hóa.

Dị tật bẩm sinh hoặc bất thường trục chi dưới: Làm thay đổi trọng tâm cơ thể, gia tăng áp lực lên cột sống.

Di truyền: Một số người có yếu tố di truyền làm tăng nguy cơ thoái hóa sớm.

Khi các yếu tố trên kết hợp, áp lực quá tải và lặp đi lặp lại lên sụn khớp, đĩa đệm sẽ dẫn đến sự thoái hóa, mất tính đàn hồi, xơ cứng dây chằng và gây ra các triệu chứng của bệnh.

DẤU HIỆU NHẬN BIẾT 

Thoái hóa cột sống thắt lưng có những biểu hiện gì?

Cơn đau do thoái hóa cột sống thắt lưng thường xuất hiện âm ỉ hoặc dữ dội tại vùng lưng dưới, lan dần sang hai bên hông và mông.

Ban đầu, người bệnh có thể chỉ cảm thấy đau lưng nhẹ khi cúi người, mang vác đồ nặng hoặc ngồi lâu. Tuy nhiên, khi bệnh tiến triển, cơn đau trở nên thường xuyên hơn, đặc biệt rõ rệt vào buổi sáng sau khi ngủ dậy hoặc sau một ngày vận động quá sức.

Ngoài ra, cảm giác cứng lưng và khó khăn khi xoay trở hoặc đứng thẳng cũng là dấu hiệu phổ biến. Trong một số trường hợp nghiêm trọng, cơn đau có thể lan xuống đùi và chân, kèm theo cảm giác tê bì hoặc yếu cơ do dây thần kinh bị chèn ép.

Những triệu chứng này không chỉ gây khó chịu mà còn làm giảm khả năng vận động và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt hàng ngày của người bệnh.

Cần phân biệt cơn đau do thoái hóa cột sống thắt lưng với các bệnh lý dưới đây:

• Bệnh lý cột sống huyết thanh âm tính (đặc biệt viêm cột sống dính khớp): nam giới, trẻ tuổi, đau và hạn chế các động tác của cột sống thắt lưng cùng, X-quang có viêm khớp cùng chậu, xét nghiệm tốc độ lắng máu tăng. 

• Viêm đốt sống đĩa đệm (do nhiễm khuẩn hoặc do lao): tính chất đau kiểu viêm, đau liên tục, kèm theo dấu hiệu toàn thân; X-quang có diện khớp hẹp, bờ khớp nham nhở không đều; cộng hưởng từ có hình ảnh viêm đĩa đệm đốt sống, xét nghiệm bilan viêm dương tính. 

• Ung thư di căn xương: đau mức độ nặng, kiểu viêm; kèm theo dấu hiệu  toàn thân, X-quang có hủy xương hoặc kết đặc xương, cộng hưởng từ và xạ hình xương có vai trò quan trọng trong chẩn đoán.

5 BIẾN CHỨNG BỞI THOÁI HÓA CỘT SỐNG THẮT LƯNG

Thoái hóa cột sống thắt lưng không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến 5 biến chứng nguy hiểm gì?

Thoái hóa cột sống thắt lưng nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người bệnh:

• Chèn ép dây thần kinh: Sự thoái hóa có thể gây áp lực lên các dây thần kinh, dẫn đến đau lan xuống mông và tứ chi. Nếu không được điều trị, tình trạng này có thể gây đau nhức, co cơ và tăng nguy cơ bại liệt.

• Biến dạng cột sống: Những cơn đau khiến bệnh nhân không thể làm việc hoặc vận động, dẫn đến việc duy trì tư thế xấu trong thời gian dài, khiến cột sống thắt lưng bị gù hoặc cong vẹo. 

• Thoát vị đĩa đệm: Thoái hóa cột sống có thể làm suy yếu đĩa đệm, dẫn đến thoát vị, gây đau và hạn chế vận động. 

• Teo cơ và giảm chức năng vận động: Sự chèn ép kéo dài lên các dây thần kinh có thể dẫn đến teo cơ, giảm sức mạnh và khả năng vận động của các chi. 

• Rối loạn chức năng ruột và bàng quang: Trong những trường hợp nghiêm trọng, thoái hóa cột sống thắt lưng có thể ảnh hưởng đến các dây thần kinh kiểm soát ruột và bàng quang, dẫn đến khó kiểm soát đại tiểu tiện.

Những biến chứng này không chỉ gây đau đớn mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng sinh hoạt và lao động của người bệnh. Do đó, việc nhận biết sớm và điều trị kịp thời là vô cùng quan trọng để ngăn chặn tiến triển của bệnh và giảm thiểu nguy cơ biến chứng.

PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ VÀ PHÒNG NGỪA

Theo hướng dẫn của Bộ Y tế, thoái hóa cột sống thắt lưng được điều trị theo 2 nguyên tắc

• Điều trị theo triệu chứng (thuốc chống viêm, giảm đau, giãn cơ…) kết hợp với các thuốc chống thoái hóa tác dụng chậm. 
• Nên phối hợp các biện pháp điều trị nội khoa, vật lý trị liệu, phục hồi chức năng. Trường hợp có chèn ép rễ có thể chỉ định ngoại khoa.

Điều trị cụ thể 

Vật lý trị liệu

Một trong những phương pháp điều trị thoái hóa cột sống thắt lưng được ưu tiên hàng đầu là Vật lý trị liệu.

Các phương pháp vật lý trị liệu có sự điều chỉnh và thực hiện bởi các chuyên gia sẽ tác động trực tiếp vào vị trí đau nhức tại thắt lưng giúp giảm đau nhanh, cơ và xương được thư giãn.

Một số bài tập được thực hiện như: xoa bóp, kéo nắn, chiếu hồng ngoại, chườm nóng, liệu pháp suối khoáng, bùn nóng, paraphin, tập cơ dựng lưng…. 

Tuy nhiên, phương pháp điều trị này không giải quyết được nguyên nhân gây bệnh, chỉ giúp cải thiện triệu chứng đau thắt lưng tạm thời.

Điều trị nội khoa 

Thuốc giảm đau theo bậc thang giảm đau của WHO (chỉ dùng khi có chỉ định của Bác sĩ) 

• Bậc 1 – Paracetamol 500mg/ngày uống 4 đến 6 lần, không quá 4g/ngày. Thuốc có thể gây hại cho gan. 
• Bậc 2 – Paracetamol kết hợp với codein hoặc kết hợp với tramadol: Ultracet liều 2-4 viên/24giờ, tuy nhiên uống thuốc này thường gây chóng mặt, buồn nôn. Efferalgan – codein liều  2-4 viên/24giờ. 
• Bậc 3 – Opiat và dẫn xuất của opiat. 

Thuốc chống viêm không steroid – Nsaid (chỉ dùng khi có chỉ định của Bác sĩ) 

Chọn một trong các thuốc sau. Lưu ý tuyệt đối không phối hợp thuốc trong nhóm vì không tăng tác dụng điều trị mà lại có nhiều tác dụng không mong muốn. 

• Diclofenac viên 25mg, 50mg, 75mg: liều 50 – 150mg/ ngày, dùng sau khi ăn no. Có thể sử dụng dạng ống tiêm bắp 75mg/ngày trong 2-3 ngày đầu khi bệnh nhân đau nhiều, sau đó chuyển sang đường uống. 
• Meloxicam viên 7,5mg: 2 viên/ngày sau khi ăn no hoặc dạng ống tiêm  bắp 15mg/ngày x 2- 3 ngày nếu bệnh nhân đau nhiều, sau đó chuyển sang đường uống.  
• Piroxicam viên hay ống 20 mg, uống 1 viên /ngày uống sau khi ăn no, hoặc tiêm bắp ngày 1 ống trong 2-3 ngày đầu khi bệnh nhân đau nhiều, sau đó chuyển sang đường uống. 
• Celecoxib viên 200mg liều 1 đến 2 viên/ngày sau khi ăn no. Không nên dùng cho bệnh nhân có bệnh tim mạch và thận trọng ở người cao tuổi.    
• Etoricoxib (viên 60mg, 90mg, 120mg), ngày uống 1 viên, thận trọng dùng ở người có bệnh lý tim mạch.  
• Thuốc chống viêm bôi ngoài da: diclofenac gel, profenid gel, xoa 2-3 lần/ngày ở vị trí đau. 

Thuốc giãn cơ (chỉ dùng khi có chỉ định của Bác sĩ)

• Eperisone (viên 50mg): 3 viên/ngày, hoặc tolperisone (viên 50mg, 150mg): 2-6 viên/ngày. 

Thuốc điều trị triệu chứng tác dụng chậm 

• Piascledine 300mg (cao toàn phần không xà phòng hóa quả bơ và đậu nành): 1 viên/ngày  
• Glucosamine sulfate và chondroitin sulfat, uống trước ăn 15 phút, dùng kéo dài trong nhiều năm.  
• Thuốc ức chế IL1: diacerein 50mg (viên 50mg) 1-2 viên /ngày, dùng kéo dài trong nhiều năm.  

Nên đảm bảo sử dụng duy trì trong thời gian dài để cải thiện hiệu quả điều trị và nâng cao sức khỏe cột sống thắt lưng nói riêng, hệ sụn khớp toàn thân nói chung. 

Tiêm corticoid tại chỗ(chỉ dùng khi có chỉ định của Bác sĩ)

Tiêm ngoài màng cứng bằng hydrocortison acetat, hoặc methyl prednisolon acetat trong trường hợp đau thần kinh tọa, tiêm cạnh cột sống, tiêm khớp liên mấu (dưới màn tăng sáng hoặc dưới hướng dẫn của chụp cắt lớp vi tính).

Điều trị ngoại khoa khi có biến chứng nặng

Chỉ định khi thoát vị đĩa đệm, trượt đốt sống gây đau thần kinh tọa kéo dài, hoặc có hẹp ống sống với các dấu hiệu thần kinh tiến triển nặng ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống mà các biện pháp điều trị nội khoa không kết quả. Trong trường hợp đĩa đệm thoái hóa nhiều, có thể xem xét thay đĩa đệm nhân tạo. 

Lưu ý quan trọng dành cho người bệnh: Các phương pháp điều trị thoái hóa cột sống thắt lưng được đề cập trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo và cung cấp thông tin để người đọc hiểu rõ hơn về bệnh thoái hóa cột sống thắt lưng. Người bệnh không nên tự ý sử dụng bất kỳ loại thuốc hay phương pháp nào khi chưa có sự chỉ định của bác sĩ chuyên khoa. Để đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị, bạn nên thăm khám tại các cơ sở y tế uy tín, nơi có đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm để được chẩn đoán chính xác và xây dựng phác đồ điều trị phù hợp. Việc tự ý điều trị hoặc bỏ qua các triệu chứng có thể làm bệnh tiến triển nghiêm trọng hơn, gây khó khăn cho quá trình điều trị sau này.

PHÒNG BỆNH THOÁI HÓA CỘT SỐNG THẮT LƯNG HIỆU QUẢ

Thoái hóa cột sống thắt lưng là một trong những bệnh lý phổ biến, gây ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống và khả năng lao động. Để phòng ngừa hiệu quả, ngoài việc theo dõi và phát hiện sớm các dị tật cột sống để điều trị kịp thời, việc nâng cao ý thức bảo vệ cột sống đóng vai trò vô cùng quan trọng.

Đầu tiên, cần duy trì các tư thế đúng trong sinh hoạt và lao động hằng ngày, tránh các tư thế xấu như cúi gập lưng lâu, mang vác vật nặng sai cách.

Giáo dục và tư vấn các bài tập thể dục nhẹ nhàng như yoga, bơi lội, hoặc đi bộ sẽ giúp tăng cường sự dẻo dai và linh hoạt cho cột sống.

Thêm vào đó, bổ sung dinh dưỡng cho xương khớp là yếu tố không thể thiếu. Chế độ ăn giàu canxi, vitamin D, và collagen từ các thực phẩm như cá, sữa, rau xanh và các sản phẩm từ đậu nành sẽ hỗ trợ xương khớp khỏe mạnh, giảm nguy cơ thoái hóa.

Đồng thời, định kỳ kiểm tra sức khỏe, đặc biệt đối với những người lao động nặng, giúp phát hiện và xử lý kịp thời các vấn đề ở cột sống, ngăn ngừa biến chứng nghiêm trọng.

Việc thực hiện đồng bộ các biện pháp này không chỉ bảo vệ cột sống mà còn giúp cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống, giảm thiểu nguy cơ thoái hóa cột sống thắt lưng.

TÀI LIỆU THAM KHẢO: 

• Bộ Y tế – HƯỚNG DẪN CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ CÁC BỆNH CƠ XƯƠNG KHỚP